Przedwczesne dojrzewanie u chłopców i dziewczynek. Przyczyny, diagnoza, leczenie

Wbrew niektórym przekonaniom zaburzeniom dojrzewania nie można zapobiec. Popularna jest teoria o niekorzystnym wpływie karmienia niemowląt mięsem kurczaków na występowanie u dziewczynek powiększenia gruczołów piersiowych. Na szczęście jest to jedynie teoria, która w toku badań nie znalazła potwierdzenia.

Na pewno warto bacznie obserwować dziecko i gdy coś wydaje nam się nieprawidłowe, udać się do lekarza, by ocenił, czy są powody do niepokoju. Nie bójmy się pytać, szczególnie, że za wieloma przypadkami przedwczesnego dojrzewania stoi poważna medyczna przyczyna.

Pierwsze sygnały

U dziewczynek pierwszym sygnałem dojrzewania jest powiększenie się gruczołów piersiowych, przy czym może dotyczyć tylko jednego z nich, u chłopców dochodzi do powiększenia objętości jąder lub pojawienia się owłosienia na wzgórku łonowym lub pod pachami. Zauważalne jest ponadto przyspieszenie wzrastania, zmiana zapachu potu, czasem pojawienie się zmian łojotokowych na twarzy.

– Nie zawsze takie objawy u młodszych dzieci to patologia. Dość często występują tzw. łagodne warianty przedwczesnego dojrzewania zwłaszcza u dziewczynek – uspokaja prof. Jerzy Starzyk z Kliniki Endokrynologii Dzieci i Młodzieży w Katedrze Pediatrii – Instytutu Pediatrii Collegium Medicum UJ.

Zaleca jednak, by być uważnym, bo w cięższych przypadkach przyczyną mogą być zmiany rozrostowe ośrodkowego układu nerwowego. Jeśli rozpoznane zostaną za późno lub w ogóle jest nie będą leczone, może dojść do ciężkich zaburzeń rozwoju somatycznego i psychosocjalnego, a w przyszłości – u dziewczynek – stanowić ryzyko rozwoju nowotworów piersi i jajników.

Prawidłowe etapy rozwoju

Aby mówić o przedwczesnym dojrzewaniu warto najpierw wspomnieć o prawidłowym rozwoju płciowym. Specjaliści określają go w skali Tannera. Istnieją dwie wersje: dla dziewczynek (dotyczy budowy piersi) i chłopców (dotyczy budowy narządów płciowych). W każdej z nich wyróżnia się pięć etapów rozwoju płciowego. Etap pierwszy oznacza okres przed rozpoczęciem dojrzewania, a etap piąty – pełną dojrzałość płciową.

Skala Tannera dla dziewcząt

• Stopień I: otoczka brodawki piersiowej blada, płaska; brak owłosienia w okolicy łonowej.
• Stopień II: piersi nieznacznie uwypuklone, brodawka sutkowa powiększona; w okolicy łonowej pojawiają się pierwsze włosy.
• Stopień III: piersi wyraźnie powiększone, powiększa się również brodawka sutkowa; owłosienie łonowe staje się wyraźnie widoczne i pojawia się nie tylko wokół warg sromowych, ale także na wzgórku łonowym; cechy dodatkowe: pojawienie się owłosienia pod pachami, trądziku.
• Stopień IV: brodawka sutkowa tworzy dodatkowe uwypuklenie na piersi; owłosienie łonowe staje się gęste, ale nie wyrasta w rejonie ud.
• Stopień V: moment osiągnięcia dojrzałości płciowej – piersi mają wygląd jak u dorosłych kobiet, brodawka sutkowa jest uwypuklona, piersi stają się zaokrąglone; owłosienie łonowe może pojawić się także w okolicy ud; ważne: brak rozrostu owłosienia na brzuch.

Skala Tannera dla chłopców

• Stopień I: jądra mają wielkość poniżej 2,5 cm, moszna i prącie mają rozmiar i proporcje podobne jak we wczesnym dzieciństwie; brak jest owłosienia łonowego.
• Stopień II: jądra są nieznacznie powiększone (mają rozmiar około 3 cm), prącie jest nieco dłuższe i szersze; w okolicy nasady prącia pojawiają się włosy łonowe.
• Stopień III: jądra wyraźnie się powiększają i mają rozmiar około 3,6 cm, prącie i moszna powiększają się; włosy łonowe nadal wyrastają głównie w okolicy nasady prącia, ale stają się gęste i kręcone; cechy dodatkowe: przyrost masy mięśniowej, łamanie się głosu.
• Stopień IV: jądra zwiększają się do rozmiaru około 4,1-4,5 cm, prącie zaczyna odpowiadać długości worka mosznowego i staje się dłuższe i szersze; owłosienie łonowe staje się gęste i pojawia się także na wzgórku łonowym, natomiast nie wyrasta w okolicy ud; skóra na mosznie staje się ciemniejsza (jest to związane z jej większą pigmentacją); cechy dodatkowe: pojawienie się owłosienia pod pachami, mutacji głosu oraz trądziku.
• Stopień V: moment osiągnięcia dojrzałości płciowej – jądra mają rozmiar około 4,5 cm, narządy rozrodcze (prącie i moszna) wyglądem przypominają narządy dorosłego mężczyzny; owłosienie łonowe pojawia się także w okolicy ud; cechy dodatkowe: pojawienie się owłosienia na twarzy, dojrzała, męska postura, zanik ginekomastii (przerost sutka u płci męskiej).

Pierwszej miesiączki u dziewcząt można się spodziewać w okresie około trzech lat od początku rozwoju płciowego, czyli początku powiększenia piersi, najczęściej ok. 13. r. ż.

U chłopców powiększenie prącia ma miejsce w okresie około jednego roku od rozpoczęcia się powiększenia jąder.

Tzw. skok wzrostowy (szybkie przybywanie wzrostu) występuje u dziewcząt ok. 11. r. ż., a u chłopców o około 2,5 roku później. To powoduje, że dziewczęta są przejściowo wyższe od chłopców.